Stalin repressiyasına sinə gərmiş həkim sülaləsi - Şöhrət ordenli həkim alimin yubileyinə

2019.02.23 20:09
29066 Baxış

Son illərdə ölkəmizdə görkəmli elm, mədəniyyət və incəsənət xadimlərinin yubileylərinin keçirilməsi ənənə halını almışdır. Ötən 2018-ci il Azərbaycanın görkəmli tibb alimi, əməkdar elm xadimi, "Şöhrət” ordenli həkim Solmaz İsrafilbəyli üçün yubiley ili kimi əlamətdar idi. Lakin təbiətən təvazökar insan olan Solmaz xanım başqalarından fərqli olaraq, özünə yubiley keçirmədi, hətta bu haqda heç kimə məlumat vermədən ad gününü ailə üzvləri ilə birgə sakit şəraitdə keçirməyi üstün tutdu.

Medicina.az görkəmli tibb aliminin yubileyinə həsr olunmuş məqaləni təqdim edir:

Solmaz xanım Hüseyn qızı İsrafilbəyli 1928-i ildə Bakı şəhərində ziyalı ailəsində anadan olmuşdur. Gözünü dünyaya açdığı vaxtdan yaxın qohumlarının həkimlik sənətinə dair söhbətlərinin şahidi olan Solmaz xanım elə uşaqlıqdan həyatını tibb elminə bağlamağa qərar vermişdi. Qeyd edək ki, Azərbaycan SSR-in ilk səhiyyə naziri vəzifəsində işləmiş, 1930-cu ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin Tibb fakültəsinin bazası əsasında Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutunun (indiki ATU) yaradılmasında əvəzsiz xidmətləri olmuş və ilk vaxtlarda bu instituta rəhbərlik etmiş Möhsün bəy (İsrafilbəyov) Qədirli Solmaz xanımın əmisi idi. Məhz M.N.İsrafilbəyov-Qədirli ilə qohumluq əlaqələri Solmaz xanımın taleyində dərin izlər buraxmış, onun həyatda üzləşdiyi məhrumiyyətlərə səbəb olmuş və xarakterindəki mübarizliyin, yenilməzliyin formalaşmasında mühüm rol oynamışdır. 1937-ci ildə Möhsün bəyi qəflətən saxta ittihamlarla həbs etdilər və bundan sonra İsrafilbəylilər sülaləsinin əsil əzablı günləri başladı.

Solmaz xanım o vaxtlar ailəsinin düşdüyü çətinlikləri belə xatırlayır:

«İlk uşaqlıq illərim qayğısız keçib. Lakin sonradan həyatın ağırlığını görmüş, bəzi insanların üzüdönüklüyünün acısını çəkməli olmuşam. 1937-ci ilin adi günlərindən birində axşamçağı qapımız döyüldü. O vaxt mən əmim qızı Neylufərlə birlikdə idim. Qapı açıldlqda evə biri hərbi, ikisi isə mülki geyimdə olmaqla 3 nəfər daxil oldu; əmimlə qısa söhbətdən sonra ona 1 vərəq kağız təqdim etdilər. Əmim sakitliyini saxlamağa çalışsa da, biz onun narahatlığını hiss edib, həyəcanlanmışdıq. Bu zaman əmim üzünü mənə və Neylufərə çevirib; – "Siz keçib o biri otaqda oynayın, mən tezliklə qayıdacağam” – dedi. Bu bizim əmimlə son görüşümüz oldu. Beləliklə, əmimin həmin gün dediyi söz bizim ondan eşitdiyimiz ilk və son yalan idi. Sonradan əmimə güllələnmə cəzası verildiyini eşitdik.

O vaxt hakimiyyət orqanları əmimin uşaqlarını kimsəsiz uşaqlar evinə vermək qərarına gəlmişdilər. Atam isə əmimin ailəsini himayəsinə götürməyə çalışırdı. Lakin tezliklə atamı da "xalq düşməninin yaxın qohumu” adı ilə Bakı şəhərindən sürgün etdilər və valideynlərim sağ olduğu halda, məni də kimsəsizlər evinə vermək haqqında qərar çıxarıldı. Belə bir vaxtda Emin dayım hökümət orqanlarına məni və əmimqızlarını himayəsinə götürmək istədiyi haqqında ərizə təqdim etdi (tanınmış tibb alimi, əməkdar elm xadimi, professor Məmmədemin Əfəndiyev nəzərdə tutulur). Bu o vaxtlar üçün olduqca cəsarətli bir addım idi. Çünki o vaxtlar"xalq düşməninin ailə üzvləri” adlandırıldığımıza görə qohum və tanışların əksəriyyəti bizimlə salamlaşmağa da ehtiyat edirdi. Üzərimizdəki "xalq düşməninin ailə üzvü” damğası orta təhsil aldığımız, ali məktəbdə oxuduğumuz və müstəqil əmək fəaliyyətinə başladığımız illərdə daim bizi təqib edirdi və bununla əlaqədar tənələrlə rastlaşırdıq.

Nə yaxşı ki, o qanlı-qadalı illərdə öz insani keyfiyyətlərini, ləyaqətini qoruyub saxlamış və cəmiyyətin bütün ağırlıqlarını çiyinlərində daşımağa hazır olan xeyirxah adamlara da rast gəlirdik. Belə insanlardan biri – tibb institutuna daxil olarkən rastlaşdığım o vaxtki direktor – professor Zülfüqar Məmmədov idi (o vaxtlar ali məktəblərin rəhbərləri direktor adlandırılırdı). Mən institutun qəbul komissiyasının iclasına əmimqızı Neylufərlə birgə getmişdim. Professor Z.M.Məmmədov qəbul komissiyasında bizdən hansı ixtisasa yiyələnmək arzusunda olduğumuzu soruşdu. Mən cərrah olmaq istədiyimi dedim, Neylufər isə pediatr ixtisasını seçmək fikrində olduğunu bildirdi. Bu zaman biz dəhşətlə fikirləşdik ki, indicə direktor bizim tərcümeyi-halımızı oxuyacaq və kimin övladı olduğumuz aşkara çıxdıqda komissiya üzvləri əleyhimizə səs verəcək. Lakin Zülfüqar müəllim sənədlərimizə görə bizi tanısa da, bunu büruzə verməyib, anket məlumatlarını oxumadı. O, üzünü qəbul komissiyasının üzvlərindən birinə tutub, zarafatyana bir tərzdə: – "Bu qızlar səninlə həmfamiliyalıdırlar, yəqin qohumsunuz, sənin xatirinə bunları instituta qəbul etməyi təklif edirəm” – dedi və bu zarafat bizim gələcək taleyimizdə həlledici oldu.

Əmimə ölümündən xeyli sonra – 1956-cı ildə bəraət verildi. Bu bəraət həyatını vaxtsız itirmiş əmimi bizə qaytara bilməsə də, onun təmiz adının bərpası baxımından böyük təsəlli oldu. Bununla belə, o illər ərzində "xalq düşməninin ailə üzvü” adına görə çəkdiyimiz əziyyət və məhrumiyyətlərin acı xatirələri heç vaxt yaddaşımızdan silinmədi».

Təqdirəlayiq haldır ki, taleyin gərdişi zərif cinsin nümayəndəsi olan bu iki azərbaycanlı balasını Solmaz və Neylufər İsrafilbəyliləri sındırmadı. Onlar hər ikisi istedadları və çalışqanlıqları sayəsində elm yolunda məqsədyönlü şəkildə irəliləyib, tibb elmimizə və səhiyyəmizə layiqli töhvələrini verə bildilər. Həm Solmaz xanım, həım də Neylufər xanım Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutunda təhsili 1949-cu ildə əla qiymətlərlə başa vurdular. Bundan sonra onların hər ikisi bir neçə il respublikanın müxtəlif regionlarında praktik həkim kimi fəaliyyət göstərdilər

Neylufər xanım 1956-cı ildə Azərbaycan Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunun aspiranturasına daxil oldu; namizəlik və doktorluq dissertasiyası müdafiə edib, pediatriya üzrə professor elmi adı aldı və 1969-cu ildən ömrünün sonuna – 1994-cü ilə qədər yuxarıda adı çəkilən İnstitutda Pediatriya kafedrasının müdiri vəzifəsində işlədi.

Solmaz xanım İsrafilbəyli həkim kimi ilk əmək fəaliyyətinə Xızı rayonunda başladı və 1955-ci ildə Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutunun bazasında "mama¬lıq və ginekologiya” ixtisası üzrə aspiranturaya daxil oldu. Solmaz xanım şəxsi söhbətlərində bir qayda olaraq, o dövrün görkəmli həkimlərindən və tibb alim-lərindən F.N.İlyinlə, M.K.Mahmudbəyova ilə, M.M. Hacıqasımovla, A.A.Atayevlə birgə çalışdığı və onların zəngin təcrübəsindən bəhrələndiyi haqda həvəslə danışır. Onun professor F.N.İlyinin rəhbərliyi ilə işləyib, 1960-cı ildə müdafiə etdiyi "Nisbi göstərişlər əsasında aparılan Sezar kəsiyi əməliyyatı məsələsinə dair” mövzusunda namizədlik dissertasiyasının müddəaları bütün sonrakı elmi-pedaqoji fəaliyyətinin əsas motivini təşkil etmişdir. Çünki o vaxtdan onilliklər keçsə də, bu mövzu aktuallığını itirməmişdir. Solmaz xanım bütün ömrü boyu dünyaya insan gəlişinin – doğuşun təbii yolla başa çatdırılmasının qızğın tərəfdarı olmuş, özü nümunəvi bir cərrah – mama-ginekoloq olmasına baxmayaraq, həmkarlarından Sezar kəsiyi əməliyyatına yalnız hamilə qadının və doğulacaq körpənin həyatına təhlükə ola biləcəyi hallarda əl atmağı tələb etmişdir.

Solmaz xanım 1960-ci ildən başlayaraq, Ə.Əliyev ad. Azərbaycan Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunda işləmişdir. Burada o, əvvəl assistent vəzifəsində işləmiş, 1967-ci ildə dosent vəzifəsinə seçilmişdir və 1968-ci ildə ona adı çəkilən institutun "Mamalıq və ginekologiya” kafedrasının müdiri vəzifəsi həvalə edilmişdir. O, institutda təkmilləşdirmə kursu keçən kursantlara mamalıq və ginekologiyanın sirrlərini öyrətməklə bərabər, elmi-tədqiqat işlərini davam etdirirdi və uzun illər ərzində apardığı tədqiqatın nəticəsi olaraq, 1974-cü ildə "Müxtəlif yaş dövründə olan qadınlarda endemik ur xəstəliyinin yumurtalıqların funksiyasına təsiri” mövzusunda doktorluq dissertasiyası üzərindəki işini başa çatdıraraq, müdafiə etdi, 1978-ci ildə isə ona professor elmi adı verildi.

Solmaz xanımın doktorluq dissertasiya işi Azərbaycanda geniş yayılmış endemik ur xəstəliyinin profilaktikasının reproduktiv funksiyaya müsbət təsirini aşkara çıxarmış və ölkəmizin bu xəstəlik üçün endemik olan rayonlarında əhalinin istifadə etdiyi xörək duzunun yodlaşdırılmasının nə dərəcədə əhəmiyyətli olduğunu bir daha sübut etmişdir.

Solmaz xanım Ə.Əliyev ad. Az.DHTİ-nin mamalıq və ginekologiya kafedrasına 2012-ci ilə qədər rəhbərlik etmiş və bundan sonrakı illərdə də elmi-pedaqoji fəaliyyətini davam etdirmişdir. Bu gün Solmaz xanım haqlı olaraq böyük qürur hissi keçirir ki, uzun illər əmək sərf etdiyi doğma kolektivinin sükanını öz yetirməsi olan yüksək erudisiyalı həkim və alim, tibb elmləri doktoru, professor Leyla Pzaquliyevaya təqdim etmişdir.

Solmaz xanım ötən illər ərzində yorulmaq bilmədən Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunun kursantlarına mühazirələr oxumuş, onlara mamalıq və ginekologiyanın incəliklərini öyrətmiş, müalicə işi aparmış, respublikanın müxtəlif rayonlarına ezamiyyətə gedərək, praktik həkimlərə məsləhətlər vermiş və elmi-tədqiqat işləri ilə məşğul olmuşdur. O, indiyə qədər çapdan çıxmış 180-ə yaxın elmi işin, o cümlədən 3 monoqrafiyanın müəllifidir. İndiyə qədər Solmaz xanımın rəhbərliyi altında 13 namizədlik (tibb üzrə fəlsəfə doktorluğu) və 3 doktorluq dissertasiyası işlənilərək müdafiə edilmişdir.

Solmaz xanım 1974-cü ildə Azərbaycan Mama və Ginekoloqlarının Elmi Cəmiyyətinin sədri vəzifəsinə seçilmiş, 1982-1989-cu illərdə Respublika Səhiyyə Nazirliyinin baş mama-ginekoloqu vəzifəsini yerinə yetirmişdir. 1987-ci ildə ona tibb elminin və səhiyyənin inkişafında rolu nəzərə alınaraq, Respublikanın Əməkdar Elm Xadimi fəxri adı verilmişdir və nəhayət 2000-ci ilin noyabr ayının 2-də Solmaz xanım "Şöhrət” ordeni ilə təltif edilmişdir.

Solmaz xanım yaşının indiki çağında heç vaxt yorğunluqdan şikayət etmir, daim öz zəngin təcrübəsini gənc həkimlərə öyrətməyə çalışır, ona məsləhət üçün müraciət edən həmkarlarından dəyərli məsləhətlərini əsirgəmir. Bu gün cəsarətlə demək olar ki, ölkəmizdə əmək fəaliyyəti ilə məşğul olan mama-ginekologların əksəriyyəti Solmaz xanımın yetirməsidir. Əgər sovet hakimiyyəti illərində Ə.Əliyev ad. Azərbaycan Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunun ümumittifaq statusuna malik olduğunu və digər respublikalardan da kursantlar qəbul etdiyini qeyd etsək, aydın olar ki, hazırda müxtəlif MDB ölkələrində də Solmaz xanımın yetirmələrinin sayı kifayət qədərdir.

Solmaz xanım öz ailəsi ilə də daim fəxr edir. Onun qızı Nigar xanım tarixçi-alimdir. Nəvəsi Fidan həyatını Solmaz xanımın peşəsi ilə bağlamış, ali tibb təhsili alaraq, mamalıq-ginekologiya sahəsi üzrə ixtisaslaşmışdır. O, tubb üzrə fəlsəfə doktoru alimlik dərəcəsi almaq üçün dissertasiya müdafiə etdikdən sonra ailə vəziyyəti ilə əlaqədar Böyük Britaniyanın Birminhem şəhərinə köçmüş, Britaniyada həkimlər üçün irəli sürülən qaydalara müvafiq olaraq, kifayət qədər çətin imtahan prosesindən keçmişdir və hazırda tibbi fəaliyyətini davam etdirir.

FUAD İSLAMZADƏ

Azərbaycan Tibb jurnalının baş redaktorunun müavini