Sadə herpes-uçuqdan necə qorunaq?

2024.09.04 17:53
1220 Baxış

Herpes -çox təhlükəli virusdur. Sadə herpes virusu sinir hüceyrələrinə daxil olur və burada yaşayır. Bu səbəbdən herpes infeksiyası sinir toxuması olan istənilən orqanlarda fəsadlar törədə bilər.

Sadə herpes virusları (Herpes simplex virus) Herpesviridae fəsiləsinin Simplexvirus cinsinə daxildir. Bu viruslar geniş yayılmaqla dünya əhalisinin böyük bir hissəsini zədələyir. Sadə herpes virusları insanlarda gingivostomatitlər, keratokonyuktivitlər, ensefalitlər, genital xəstəliklər və yenidoğulmuşlarda infeksiyalar kimi geniş spektrli xəstəliklər törədirlər. Sadə herpes virusunun iki tipi var:

• 1-ci tip sadə herpes virusu (SHV-1) - əsasən sifət nahiyyəsini, gözləri və mərkəzi sinir sistemini zədələyir;

• 2-ci tip sadə herpes virusu (SHV-2) - əsasən cinsi orqanları zədələyir.

Virus ətraf mühitin fiziki və kimyəvi amilllərinə (günəş şüalarının və ultrabənövşəyi şüaların, üzvi həlledicilərin, detergentlərin təsirinə) davamsızdır, məişət əşyalarının üzərində bir-neçə saat müddətində tələf olur. Liofil vəziyyətdə uzun müddət saxlanılır.

İnfeksiya mənbəyi xəstələr və virusgəzdiricilərdir. SHV-1 əsasən təmas yolu ilə, bəzən hava-damcı ilə yolu ilə yoluxur. Yoluxma daha çox erkən yaşlarda baş verir. SHV-2 əsasən təmas yolu ilə, o cümlədən cinsi yolla yoluxur, ona görə də bu virusla yoluxma cinsi fəaliyyət başladıqdan sonra müşahidə olunur, Virus anadan dölə transplasentar yolla, habelə doğuş yollarından yoluxa bilər.

Birincili herpesvirus infeksiyası mülayim gedişə malikdir, çox vaxt simptomsuz olur. Sonra viruslar yerli sinir uclarından daxil olaraq qanqlionlara (SHV-1 üçlü sinir qanqlionlarına, SHV-2 isə oma kələfi qanqlionlarına) gətirilir və burada latent infeksiya törədir.

Bu zaman neyronlar məhv olmur, lakin onların tərkibində virus genomu olur (bir hüceyrədə onlarla).

Latent infeksiyalaşmış qanqlionlarda neyronların 1%-i virus genomuna malik olur. Əksər şəxslər (təqribən 80%) virusun ömürlük gəzdiricisidirlər ki, viruslar onların sinir düyünlərində saxlanılaraq neyronlarda latent infeksiya törədir.

İnfeksiyalaşmış qanqlionlarda viruslar ömür boyu saxlanılır. İmmuniteti zəiflədən müxtəlif amillərin (soyuqlama, qızdırma, travma, stress, yanaşı gedən xəstəliklər və s.) təsirindən herpesvirus infeksiyalarının kəskinləşməsi (residivi) baş verir. Bəzi şəxslərdə virusların reaktivasiyasının ümumiyyətlə müşahidə edilməməsinin səbəbi naməlum olaraq qalır.

Sadə herpesivirus infeksiyalarının müxtəlif klinik təzahürləri vardır.

Orofaringeal herpesivirus infeksiyaları SHV-1 ilə törədilir. Birincili infeksiya çox vaxt simptomsuzdur, lakin 1-5 yaşında uşaqlarda ağız boşluğu selikli qişasının və diş ətinin vezikulyoz və xoralı zədələnmələrilə (gingivostomatitlə) təzahür edir. Xəsləlik qızdırma, boğaz ağrısı və ağız boşluğunda vezikulaların və xoraların əmələ gəlməsilə müşayiət olunur. Yaşlı şəxslərdə faringitlər və tonzilitlər müşahidə edilir. Yerli limfoadenopatiya mümkündür.

Xəstəliyin residivi əsasən dodaq nahiyyəsində -dərinin selikli qişaya keçid sərhəddində baş verdiyindən dodaq herpesi (uçuq)| adını almışdır. Dodaq herpesi zamanı vezikulaların əmələ gəlmə yerlərində güclü yandırıcı ağrı hiss edilir.

Bir müddət sonra vezikulanın zirvəsi deşilir, yara əmələ gəlir ki, bu da sonradan qabıqla örtülərək sağalır. Vezikulalar quruduq¬dan və əmələ gəlmiş qabıqlar qop-duqdan sonra yerində çapıq əmələ gəlmir. Müəyyən müddət sonra xəs¬təliyin təkrar residivləri, adətən eyni nahiyyədə müşahidə edilir.

SHV-1 ilə törədilən kerato-konyuktivitlər də residivverən infeksiyalardır.

Xəstəlik gözdə keratitlər, buynuz qişada xoralar, yaxud göz qapağında vezikulaların əmələ gəlməsilə təzahür edir.

Residivverən herpetik keratokonyuktivitlər ABŞ-da travmalardan sonra korneal korluğun əsas səbəblərindən biridir.

SHV-1 ilə törədilən ensefalitlər ağır gedişə malik olaraq yüksək letallığa malikdir. Sağalmış şəxslərdə çox vaxt qalıq neroloji əlamətlər müşahidə edilir.

Genital herpes əsasən SHV-2 ilə törədilir, lakin bəzən SHV-1 də genital herpesin klinik epizodlarının baş verməsinə səbəb ola bilər. Zədələnmə vezikulaların əmələ gəlməsi ilə təzahür edir ki, bunlar da tez bir zamanda xoralaşır. Xoralar adətən ağrılı olur, bəzən qızdırma, dizuriya və qasıq limfa düyünlərinin böyüməsilə ınüşayiət olunur. Kişilərdə ən çox penis, qadınlarda isə cinsiyyət dodaqları, uşaqlıq yolu və uşaqlıq boynu zədələnir. Müəyyən müddət sonra xəstəliyin residivləri, adətən eyni nahiyyədə müşahidə edilir.

Genital herpes zamanı aseptik meningitlər kimi ekstragenital fəsadlaşmalar mümkündür. Hesab edilir ki, SHV-2 uşaqlıq boynu xərçəngi törədə bilər.

Neonatal herpes, yaxud yenidoğulmuşların herpesi əsasən SHV-2 ilə törədilir. Ana bətnində, doğuş zamanı, yaxud doğuşdan sonra yoluxma mümkündür.

Əksər hallarda yoluxma ananın doğuş yollarından keçərkən baş verir. Virus daxili orqanlara yayılmaqla generalizasiyalı infeksiya törədir. Yüksək letallığa malik olan neonatal herpes müalicə olunmadıqda təqribən 50% hallarda ölümlə nəticələnir.

Xəstəlik: 1) dəridə, gözlərdə, ağızda səpgilərin əmələ gəlməsi, 2) dəridə səpgilərlə, yaxud səpgilərsiz-ensefalitlər, 3) müxtəlif orqanlara, eləcə də | mərkəzi sinir sistemininə yayılmaqla gedə bilər. Yayılmış infeksiyalar daha çox ölümə səbəb olur.

Ensefalitlər, virus pnevmonitləri və damardaxili koaqulopatiyalar ölümün əsas səbəblərindəndir, sağalmış uşaqların bir-çoxunda nevroloji əlamətlər müşahidə olunur.

Neonatal herpesin profilaktikası üçün əsas tədbir analarda genital herpesin aşkar edilməsi və müalicəsidir. Kesar kəsiyi də uşağın yoluxma riskini azaldır.

İmmun çatışmazlığı olan şəxslərdə SHV infeksiyalarının baş vermə riski daha yüksəkdir. Böyrək, ürək və sümük iliyinin transplantasiyası, eləçə də QİÇS və bədxassəli şişlər zamanı bu infeksiyalar xüsusən ağır gedişə malik olur. Belə hallarda respirator və həzm traktının seliklii qişalarının herpetik zədələnmələrilə disseminasiyalı |infeksiyalar inkişaf edir.

Virus infeksiyaları, eyni zamanda herpes (uçuq) viruslarından qorunmaq üçün immun sistemin normal fəaliyyəti çox vacibdir. İmmun sistemin normal fəaliyyəti üçün düzgün həyat tərzi, düzgün qidalanma, istirahət, düzgün yuxu rejiminə riayət etmək lazımdır. Bundan başqa immunmodulyasiya üçün Biotənzimləyici preparatlardan istifadə etmək olar.

Engystol

GÖSTƏRİŞ: