Parkinsonun səbəbləri - Müalicəsi varmı?
- 2025.01.21 10:15
- 1828 Baxış
Parkinson xəstəliyi bütün dünyada milyonlarla insana təsir edən neyrodegenerativ xəstəlikdir. Bu xəstəlik beynin müəyyən nahiyələrində dopamin istehsal edən sinir hüceyrələrinin itirilməsi ilə xarakterizə olunur. Dopamin bədən hərəkətlərini idarə edən bir neyrotransmitterdir və bu hüceyrələrin itirilməsi Parkinson xəstələrində titrəmə, əzələ sərtliyi və yavaş hərəkətlər kimi simptomlara səbəb olur. Yaş artdıqca tezliyi artan bu xəstəlik mütərəqqi xarakter daşıyır və həyat keyfiyyətinə mənfi təsir göstərə bilər.
"Medicina" xəbər verir ki, Parkinson xəstəliyi mərkəzi sinir sisteminə təsir edən və motor bacarıqlarının pozulmasına səbəb olan xroniki nevroloji xəstəlikdir.
Qara maddə adlanan beyin bölgəsində dopamin istehsal edən hüceyrələr normal hərəkətlərin təmin edilməsində mühüm rol oynayır. Parkinson xəstəliyində bu hüceyrələrin tədricən itirilməsi dopamin səviyyəsinin azalmasına və nəticədə hərəkətə nəzarətin pozulmasına səbəb olur.
Parkinson xəstəliyi daha çox 60 yaşdan yuxarı insanlarda rast gəlinsə də, gənc yaşlarda nadir hallarda rast gəlinə bilir. Xəstəlik mütərəqqi xarakter daşıyır və zamanla gündəlik həyat fəaliyyətlərində məhdudiyyətlər yaradır. Bununla belə, xəstələrin həyat keyfiyyəti düzgün müalicə və həyat tərzinə düzəlişlərlə yaxşılaşdırıla bilər.
Parkinson xəstəliyinin səbəbləri nələrdir?
Parkinson xəstəliyinin dəqiq səbəbi tam olaraq bilinməsə də, xəstəliyin inkişafında genetik və ətraf mühit faktorlarının rol oynadığı düşünülür. Parkinson xəstəliyinin əsas səbəbləri bunlardır:
• Genetik meyl
• Ətraf Mühit Faktorları
• Yaşlanma
• Cinsiyət
Genetik meyl. Parkinson xəstəliyinin bəzi ailələrdə daha çox olması bu xəstəliyin yaranmasında genetik meylin rol oynaya biləcəyini göstərir. Xüsusilə xəstəlik erkən yaşda başlayırsa, genetik faktorlar daha çox ifadə edilə bilər. Parkin, LRRK2 və SNCA kimi bəzi gen mutasiyaları Parkinson xəstəliyi ilə əlaqələndirilmişdir. Lakin xəstəliyin səbəblərində genetik meyllilik mühüm rol oynasa da, əksər hallarda ətraf mühit faktorlarının təsirli olduğu düşünülür.
Ətraf Mühit Faktorları. Ətraf mühitin toksinlərinə, pestisidlərə və bəzi kimyəvi maddələrə uzun müddət məruz qalma Parkinson xəstəliyi riskini artıra bilər. Xəstəliyin xüsusilə kənd yerlərində yaşayan və pestisidlərə məruz qalan fərdlərdə daha çox yayıldığı müşahidə edilmişdir.
Yaşlanma. Yaşlanma Parkinson xəstəliyi üçün ən mühüm risk faktorlarından biridir. Yaşla beyin hüceyrələrinin təbii azalması da dopamin istehsal edən hüceyrələrin itirilməsinə yol açır. 60 yaşdan yuxarı insanlarda Parkinson xəstəliyinə tutulma halları əhəmiyyətli dərəcədə artır. Yaşlanma prosesi ilə sinir hüceyrələrinin davamlılığı azalır və xəstəliyin əlamətləri daha qabarıq şəkildə özünü göstərə bilər.
Cinsiyət. Parkinson xəstəliyi kişilərdə qadınlara nisbətən daha çox rast gəlinir. Bu fərqin səbəbi tam bilinməsə də, hormonal faktorların və genetik meylin bu vəziyyətdə rol oynaya biləcəyi düşünülür.
Parkinson xəstəliyinin simptomları nələrdir?
Parkinson xəstəliyi əvvəlcə yüngül simptomlarla özünü göstərir və zaman keçdikcə irəliləyərək daha da qabarıqlaşa bilir. Xəstəliyin simptomlarını əsasən iki ayrı simptoma bölmək olar. Bunlar simptomlar aşağıdakılardır:
• motor (hərəkətlə əlaqəli)
• qeyri-hərəkətli.
Motor simptomlarına bunlar daxildir:
• Tremor
• Əzələ sərtliyi
• Bradikineziya (Hərəkətin Yavaşlığı)
• Balans və Koordinasiya Problemləri
Tremor: Parkinson xəstəliyinin ən məşhur simptomu olan titrəmə adətən istirahətdə baş verir və əl, barmaq və ya çənədə görülür. Stress və yorğunluq hallarında titrəmələr daha çox hiss olunur.
Əzələ sərtliyi: Əzələlərdə sərtlik hərəkətliliyi çətinləşdirir və ağrıya səbəb ola bilər. Əzələ sərtliyi qollarda, ayaqlarda və boyunda baş verə bilər.
Bradikineziya (Hərəkətin Yavaşlığı): Parkinson xəstəliyi olan insanlarda tez-tez hərəkətlərin yavaşlığı və gündəlik işləri yerinə yetirməkdə çətinlik müşahidə edilir. Üz ifadələrinin azalması (maska üz) və daha kiçik addımlar kimi simptomlar bradikineziya ilə əlaqələndirilir.
Balans və Koordinasiya Problemləri: Mütərəqqi Parkinson xəstəliyində tarazlığın itirilməsi və duruş pozğunluqları çox rast gəlinir. Xəstələr yeriyərkən irəli əyilə bilər, bu da yıxılma riskini artırır.
Qeyri-hərəkətli simptomlarına isə bunlar daxildir:
• Depressiya və Anksiyete
• Yuxu pozğunluqları
• Olfaktör pozuntusu
• Qəbizlik və Həzm Problemləri
Depressiya və Anksiyete: Parkinson xəstələrində depressiya, narahatlıq və motivasiya çatışmazlığı kimi emosional simptomlar tez-tez müşahidə edilir. Bu vəziyyət xəstəliyin dopamin çatışmazlığı ilə əlaqələndirilir.
Yuxu pozğunluqları: Parkinson xəstələrində yuxuya getməkdə çətinlik, gecə tez-tez oyanma, gündüz həddindən artıq yuxululuq kimi yuxu pozğunluqları tez-tez rast gəlinir.
Olfaktör pozuntusu: Parkinson xəstəliyinin ilk əlamətlərindən biri olan qoxu itkisi xəstəliyin başlamasından illər əvvəl görülə bilir.
Qəbizlik və Həzm Problemləri: Parkinson xəstələrində həzm sisteminin yavaşlaması nəticəsində qəbizlik çox rast gəlinir. Bu vəziyyət bağırsaq hərəkətlərini idarə edən sinir hüceyrələrinin təsirindən yaranır.
Parkinson xəstəliyinin diaqnozu necə qoyulur?
Parkinson xəstəliyinin diaqnozu xəstənin anamnezi və nevroloji müayinə ilə qoyulur. Parkinson xəstəliyi üçün qəti laboratoriya testi olmasa da, diaqnozda istifadə olunan bəzi üsullar bunlardır:
• Nevroloji Müayinə
• Levodopa testi
• Maqnit rezonans görüntüləmə (MRT)
Nevroloji Müayinə. Həkim xəstənin hərəkətlərini, əzələ tonusunu və balansını qiymətləndirir. Tremor, əzələ sərtliyi və hərəkətlərin yavaşlığı kimi simptomlar araşdırılır.
Levodopa testi. Levodopa testi Parkinson xəstəliyinin diaqnozu üçün istifadə edilən bir üsuldur. Levodopa preparatı beyində dopamin istehsalını artırır və bu dərmanın tətbiqi zamanı simptomlarda yaxşılaşma olub-olmadığını müşahidə etmək diaqnoz üçün vacib meyardır.
Maqnit rezonans görüntüləmə (MRT). MRT və digər görüntüləmə üsulları Parkinson xəstəliyinə diaqnoz qoymağa kömək edə bilər. Bu üsullar beyin strukturunda digər nevroloji xəstəlikləri istisna etmək üçün istifadə olunur.
Parkinson xəstəliyinin müalicə üsulları hansılardır?
Parkinson xəstəliyinin qəti müalicəsi yoxdur, lakin simptomları aradan qaldırmaq və xəstələrin həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq üçün müxtəlif müalicə üsulları mövcuddur. Parkinson xəstəliyində istifadə olunan əsas müalicə üsulları bunlardır:
• Dərman müalicəsi
• Fiziki Müalicə və Reabilitasiya
• Cərrahi Müalicə: Dərin Beyin Stimulyasiyası (DBS)
• Qidalanma və həyat tərzi dəyişiklikləri
Dərman müalicəsi. Dərman müalicəsi Parkinson xəstəliyinin müalicəsi üçün ən çox istifadə edilən üsuldur. Dərmanlar dopamin səviyyələrini artırmaqla və ya beyindəki dopaminin təsirini təqlid etməklə işləyir. Ən çox istifadə edilən dərmanlardan bəziləri bunlardır:
• Levodopa və Karbidopa: Levodopa beyində dopamin istehsalını artırır. Karbidopa ilə birlikdə istifadə edildikdə, beyində dopamini daha təsirli edir.
• Dopamin agonistləri: Bu dərmanlar beyindəki dopamin reseptorlarını stimullaşdırmaqla dopaminin hərəkətini təqlid edir. Pramipeksol və ropinirol kimi dərmanlar dopamin agonistlərinə nümunədir.
• MAO-B inhibitorları: Beyində dopaminin məhv edilməsinin qarşısını alaraq dopamin səviyyələrini artırır. Selegilin və rasagilin bu qrupdakı dərmanlardır.
Fiziki Müalicə və Reabilitasiya. Fiziki terapiya əzələ sərtliyini azaltmaq, hərəkətliliyi artırmaq və tarazlığı yaxşılaşdırmaq üçün vacibdir. Fiziki terapiya proqramları xəstələrə gündəlik həyat fəaliyyətlərini davam etdirməyə kömək edir. Reabilitasiya prosesləri loqopedik və peşə terapiyası kimi müxtəlif sahələri də əhatə edir.
Cərrahi Müalicə: Dərin Beyin Stimulyasiyası (DBS). İrəliləyən Parkinson xəstəliyi olan xəstələrdə, dərmanlara baxmayaraq, simptomlar nəzarət altına alına bilmirsə, cərrahi müdaxilə düşünülə bilər.
Dərin beyin stimullaşdırılması (DBS) beynin içərisinə yerləşdirilən elektrodlar vasitəsilə elektrik impulslarını çatdırmaqla işləyir. DBS titrəmə, yavaş hərəkətlər və əzələ sərtliyi kimi simptomları aradan qaldırmaqda təsirli ola bilir.
Qidalanma və həyat tərzi dəyişiklikləri.
Sağlam qidalanma və müntəzəm fiziki fəaliyyət Parkinson xəstəliyinin idarə olunmasında mühüm rol oynayır. Antioksidantlar, omeqa-3 yağ turşuları və tam taxıllarla zəngin olan meyvə və tərəvəzlər xəstələrin ümumi sağlamlığını dəstəkləyir. Bundan əlavə, müntəzəm məşq əzələ gücünü qorumaq və hərəkətliliyi artırmaq üçün faydalıdır.
Parkinson Xəstəliyi necə idarə edilir?
Parkinson xəstəliyi xroniki və mütərəqqi bir xəstəlik olduğundan müalicə prosesində xəstələrin və yaxınlarının xəbərdar olması böyük əhəmiyyət kəsb edir. Xəstələr mütəmadi olaraq müalicə planlarına əməl etməli, dərmanlarını vaxtında istifadə etməli və mütəmadi olaraq həkim müayinəsindən keçməlidirlər.
Ailə dəstəyi Parkinson xəstələrinin həyat keyfiyyətinin yaxşılaşdırılmasında mühüm rol oynayır. Ailə üzvləri xəstələrə gündəlik fəaliyyətlərində kömək edə və motivasiyalarını yüksək tutmağa kömək edə bilərlər.
İnteqrativ Tibbdə Parkinson xəstələrinə beynin mitoxondrilərinin fəaliyyətini normallaşdırmaqdan ötrü ozonterapiya və oksigen terapiya növbəli şəkildə edilir.
Əzələ gərginliyini, rigidliyi azaltmaq üçün bioloji aktiv nöqtələrə təbii tərkibli preparatlarla ineksiya edilərək qıcıqlandırılır, qəbizliyə görə hidrokolonterapiya və bağırsağın sanasiyası aparılır, reablitasiya olunur, yuxu rejimi və enerji blokadasını götürmək üçün kranio-sokral osteopatiya metodlarından istifadə edilir. Orqanizmdə olan toksiki maddələr, ağır metallar xüsusi proqramla drenaj-detoksikasiya olunur.
Aygün Musayeva
MEDİCİNA.AZ
Ən Çox Oxunanlar
Yeni Xəbərlər
